Η θρησκεία ως βασικό συστατικό πολιτικής

Η θρησκεία αποτελεί συνεκτικό παράγοντα για τις κοινωνίες αλλά και ηθική πυξίδα για την θέσπιση κανόνων διαβίωσης και συνύπαρξης των μελών τους (νομικό σύστημα).  Χρησιμεύει ακόμα σαν στοιχείο εμψύχωσης στις θεομηνίες και τον πόλεμο. Η σημασία της θρησκείας ως συνεκτικού παράγοντα σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες φάνηκε στην Ιστορία με την προσπάθεια των Ρωμαίων αυτοκρατόρων να ξεπεράσουν την κρίση που μάστιζε το ρωμαϊκό κράτος τον 3ο μεταχριστιανικό αιώνα με την απόπειρα εισαγωγής της θρησκείας του “Ανίκητου Ηλίου”. Η προσπάθεια δεν ήταν επιτυχής και τελικά ο Μέγας Κωνσταντίνος  καθιέρωσε τον Χριστιανισμό. Το πρώτο πρόβλημα που που παρουσιάστηκε ήταν οι αιρέσεις που το κράτος τις έβλεπε ως απειλή για την ενότητά του καθώς διαιρούσαν το ποίμνιο και προκαλούσαν αμφισβήτηση στην κοσμική εξουσία κάτι που ήταν αντίθετο στα “πιστεύω” μεγάλων ομάδων του πληθυσμού. Όλο τον 5ο και 6ο μεταχριστιανικό αιώνα το κράτος σπαρασσόταν από εμφύλιες έριδες λόγω των θρησκευτικών διαφορών και οι επικρατούντες ορθόδοξοι θεωρούσαν τους αιρετικούς ως πιθανούς συμμάχους των εχθρών του κράτους και τους καταδίωκαν αμείλικτα. Το πρόβλημα περιορίστηκε όταν λόγω της ανόδου του Ισλάμ το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος έχασε τα εδάφη που κατοικούνταν από  πληθυσμούς που οι απόψεις τους για τον Χριστιανισμό δεν ήταν συμβατές με την Ορθοδοξία.  Αυτό έδωσε σύμπνοια και συνοχή στο κράτος αλλά δεν εξάλειψε το πρόβλημα.

Το επόμενο ζήτημα ήταν η αίρεση των Παυλικιανών που υπό την προστασία των Μουσουλμάνων προκάλεσε πολλά προβλήματα στους Βυζαντινούς. Το πρόβλημα περιορίστηκε με την καταστροφή των οχυρών της αίρεσης στην Τεφρική και την μετοίκιση  κάποιων από αυτούς στην Θράκη. Οι μέτοικοι αυτοί ήταν όμως απ’ ότι φαίνεται η ρίζα απ’ όπου ξεπήδησε η αίρεση των Βογόμιλων. Αν και διέπονταν από αυστηρή ηθική ήταν εχθρικοί στην ύλη και έβλεπαν την κοσμική εξουσία ως εκπρόσωπο της διαφθοράς και αρνούνταν την φορολογία και την στράτευση.  Στα τέλη του 11ου αιώνα αναφέρεται ότι είχαν συμπράξει με τους επιδρομείς Πετσενέγους. Η αίρεση δεν προκάλεσε προβλήματα μόνο στο Βυζάντιο αλλά και στο βουλγαρικό και το σερβικό βασίλειο και θεωρούνται υπαίτιοι για την αδυναμία αντίστασης των Βαλκάνιων κατά των Οθωμανών τον 14ο αιώνα αλλά και τον μαζικό εξισλαμισμό της Βοσνίας. 

Την ίδια περίπου περίοδο το Βυζάντιο σπαράσονταν από την “Ησυχαστική Έριδα”. Πέρα από τα θεολογικά προβλήματα, οι οπαδοί του δόγματος αποσύρονταν σε ερημιές ίσως όχι τόσο για πνευματική ανάταση όσο για να αποφύγουν την φορολογία και την στράτευση. Οι οπαδοί του έγιναν παράγοντας στους βυζαντινούς εμφυλίους πολέμους αδυνατίζοντας την άμυνα του κράτους. Η “αιμορραγία” νέων ανδρών στο μοναχισμό δεν ήταν μόνο πρόβλημα οικονομικών και άμυνας αλλά και ευρύτερα κοινωνικό σαν παράγοντας δημογραφικής κάμψης. Ενα άλλο ζήτημα ήταν η άκαμπτη στάση του βυζαντινού κλήρου που θεωρούσε φόνο τις εχθρικές απώλειες στην μάχη ακόμα και αν ήταν αλλόθρησκοι επιδρομείς. Αυτό οδηγούσε πολλούς βετεράνους στο μοναχισμό αντί στην προσαρμογή στην πολιτική ζωή και την δημιουργία οικογένειας.

Το ζήτημα της θρησκείας ως τροχοπέδης σε θέματα πολιτικής δεν περιορίζεται μόνο στην Χριστιανική Θρησκεία αλλά εμφανίζεται στο Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό. Αν και το Ισλάμ θεωρείται πολεμική θρησκεία το  σχίσμα που δημιουργήθηκε μεταξύ των Σουνιτών (οπαδών της παράδοσης και παραδοσιακά συντηρητικών) και τον Σιιτών (οπαδών της θεϊκότητας των πνευματικών ηγετών και προσαρμογών στην παράδοση – αιρετικοί κατά τους άλλους) η διάσπασή τους έδωσε ανάσα στο κλυδωνιζόμενο Βυζάντιο. Να σημειωθεί ότι οι Οθωμανοί που το κατέλυσαν αργότερα δεν είχαν ζητήματα ενδοθρησκευτικής έριδας όπως οι Άραβες Μέχρι και σήμερα οι Μουσουλμάνοι αλληλοκατηγορούνται ότι η διάσπασή τους διευκολύνει τους αντιπάλους τους και τα μουσουλμανικά κράτη που εμπεριέχουν μειονότητα  άλλου ισλαμικού δόγματος εκτιμώνται ως πολιτικά ασταθή καθώς το Ισλάμ δεν είναι απλά θρησκεία αλλά πολιτικό, νομικό  και δικαστικό σύστημα με ότι αυτό συνεπάγεται.

Η άλωση της Ιερουσαλήμ το 70  μΧ και η υποχρεωτική από τις ρωμαϊκές αρχές διασπορά των Εβραίων του απομάκρυνε από τον κεντρικό (ασφυκτικό θα έλεγε κανείς) έλεγχο της ιερατικής τους κάστας και έγινε αιτία διάδοσης της φυλετικής τους θρησκείας σε άλλους πληθυσμούς όπως π.χ. οι Χάζαροι  που εγκλωβισμένοι μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων προτίμησαν ασπαστούν τον Ιουδαϊσμό. Με την πτώση του Χαζαρικού  Χανάτου πολλές εβραϊκές κοινότητες βρέθηκαν διασκορπισμένες στην Ευρώπη. Δεν ήταν δημοφιλείς και γίνονταν αντικείμενο διακρίσεων και διωγμών.  Εκτός αυτού  είχαν παρατηρηθεί αντιθέσεις που έφταναν πολλές φορές στην σύγκρουση μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων. Μετά  όμως τα τραγικά γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι Εβραίοι  ίδρυσαν το κράτος του Ισραήλ το 1948. Ενώ το Ισραήλ υπήρξε νικηφόρο στις πολεμικές του αναμετρήσεις, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται διασπάσεις στην εβραϊκή κοινωνία τόσο με το θέμα της ύπαρξης “δύο κρατών” όσο και με την μη στράτευση των υπερορθόδοξων (ultra – orthodox) Εβραίων.

Συμπέρασμα

Από την παραπάνω σύντομη διήγηση συνάγεται η σημασία της θρησκείας στις κοινωνίες. Πρόκειται για ένα στοιχείο που ενώνει ή διχάζει κοινωνίες, ενδυναμώνοντας ή αποδυναμώνοντας αντίστοιχα τα κράτη. Τούτου δοθέντος είναι σημαντικό τα θρησκευτικά φαινόμενα και η εξέλιξή τους να μελετώνται όχι μόνο από ειδικούς επιστήμονες αλλά και από στελέχη επιτελείων που έχουν ως στόχο την επίτευξη της εθνικής ασφάλειας του εκάστοτε κράτους. Όλβιος όστις ιστορίης έσχε μάθησιν.

Πηγές

Asimov, Isaac. The Near East: 10,000 Years of History. Boston: Houghton Mifflin, 1968.
Edward Gibbon The History Of The Decline And Fall Of The Roman Empire, 6 volumes 1782 Commentator: Rev. HH Milman
Steven Runciman «History of the Crusades» Translated by: Nikos K. Paparrodos, Published by: Army General Staff 1977
Oxford History Byzantium Cyril Mango
Journal of Modern Greek Studies: The Stereotyped “Greek Jew” from Auschwitz-Birkenau to Israeli Pop Culture
Bowman, S.. (1986). Jews in Wartime Greece. Jewish Social Studies, 48(1), 45–62.